Di tích lịch sử cách mạng chùa làng Đồng Kỵ

25 Tháng 11, 2025 | Di tích lịch sử văn hóa

Chùa làng Đồng Kỵ tên chữ là Tây Am tự nằm trong cụm di tích đình - đền - chùa Đồng Kỵ, thuộc phường Đồng Nguyên, tỉnh Bắc Ninh. Căn cứ vào tư liệu hiện vật ở chùa thì Tây Am tự được xây dựng ở thời Lê (thế kỷ 17). Trải qua các thời kỳ thăng trầm của lịch sử dân tộc chùa được nhân dân địa phương quan tâm gìn giữ. Đến đầu những năm 1940 chùa vẫn tồn tại uy nghi trên khu đất đắc địa ven bờ sông Ngũ Huyện Khê, tại đây từng là cơ sở cách mạng đáng tin cậy của Trung ương Đảng thời kỳ tiền khởi nghĩa (1939 -1945).

Chùa làng Đồng Kỵ là một công trình kiến trúc bề thế gồm nhiều tòa ngang, dãy dọc, hướng Nam. Ngoài cùng là tòa gác chuông kiến trúc 2 tầng với 8 đầu đao cong vút, cách một khoảng sân nhỏ đến tòa Tam bảo kết cấu chữ Đinh, bao gồm 7 gian Tiền đường và 3 gian Thượng điện liên kết, phía sau là tòa hậu đường 7 gian. Nối hai hồi tòa Tiền đường và tòa Hậu đường là 2 dãy hành lang mỗi bên 7 gian (đặt tượng La Hán). Các tòa này đều có chung một phong cách kiến trúc của nghệ thuật thời Nguyễn. Nghệ thuật chạm khắc phong phú, kỳ công tập trung ở các bức cốn, cửa võng, đầu dư tòa tiền đường, ở các tòa khác ngoài hệ thống kẻ tiền chạm rồng mây còn tất cả các bộ phận chủ yếu gia công soi gờ thẳng, bào trơn, đóng bén. Phía sau tòa hậu đường là 2 dãy hành lang mỗi bên 5 gian kiến trúc thời Nguyễn (dùng làm nhà khách) và trong cùng là nhà Tổ 5 gian xây dựng năm 2003. Nằm đầu hồi bên phải nhà hậu đường là nhà Mẫu xây dựng năm 2002 có mặt bằng chữ Đinh, 5 gian và 3 gian Thượng điện liên kết.

Tòa gác chuông 2 tầng 8 mái trong không gian chùa Đồng Kỵ

Chùa Đồng Kỵ còn lưu giữ được nhiều cổ vật quý như: Sấu đá, cây hương đá dựng năm 1679 phía trước tòa Tiền đường, quả chuông đồng đúc năm 1822. Trong chùa nhiều đại tự, câu đối, nồi hương, lọ độc bình, lọ hoa, hương án gỗ… có niên đại thời Nguyễn.

Chùa Đồng Kỵ không chỉ là công trình kiến trúc nghệ thuật, tâm linh, mà còn là di tích lịch sử cách mạng có giá trị, một địa chỉ đỏ của phong trào cách mạng Việt Nam. Nơi đây đã từng nuôi giấu nhiều cán bộ của Trung ương giai đoạn tiền khởi nghĩa (1940 - 1945). Đồng chí Tổng bí thư Trường Chinh và các đồng chí Trung ương Đảng như Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Nguyễn Lương Bằng... đã về đây hoạt động cách mạng, được nhà sư cùng nhân dân địa phương hết lòng bảo vệ, che chở trước sự lùng sục, càn quét, khủng bố của quân địch. Cuối năm 1944 đầu năm 1945, nhận thấy mâu thuẫn gay gắt giữa phát xít Nhật và thực dân Pháp, tối ngày 09/03/1945, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng bắt đầu họp tại chùa Đồng Kỵ. Sau đó hội nghị quyết định chuyển đến họp tiếp tại một cơ sở khác (nhà cụ Đàm Thi) tại Đình Bảng. Tại Hội nghị này, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã ra bản Chỉ thị nổi tiếng "Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta". Bản chỉ thị là kim chỉ nam cho mọi hành động của toàn Đảng, toàn dân ta trong cao trào kháng Nhật cứu nước, đi đến thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945

Hiện nay trong khuôn viên của chùa có nhà lưu niệm Tổng bí thư Trường Chinh. Trước đây là nhà khách của chùa, nơi nuôi giấu các đồng chí tiền bối cách mạng và nơi diễn ra nhiều sự kiện quan trọng. Nhà truyền thống nằm phía sau tòa Tam bảo, gồm 4 gian, phía ngoài hiện nay được sử dụng là nơi trưng bày các tài liệu hiện như mâm đồng, khay mây, ấm chén… là những đồ dùng sinh hoạt khi các đồng chí ban thường vụ Trung ương Đảng hoạt động ở đây những năm 1941, 1945. Phía trong là gian buồng nơi các đồng chí lãnh đạo của Đảng (Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt…) nghỉ ngơi khi hoạt động ở chùa. Từ gian buồng này có lối sang nhà Tổ, phía dưới ban thờ Tổ có cửa thông ra ngoài là lối thoát hiểm cho các đồng chí khi có biến động xảy ra.

Ngôi nhà này từng là trụ sở làm việc của Tổng bí thư Trường Chinh

thời kỳ 1940 -1945 - một trong những nơi thuộc an toàn khu của TƯ Đảng và Xứ Ủy Bắc Kỳ

Chùa Đồng Kỵ là công trình kiến trúc nghệ thuật, một di tích lịch sử cách mạng tiêu biểu được Bộ Văn hóa - Thông tin cấp bằng công nhận bảo vệ (Quyết định số 15 -VH/QĐ ngày 13/03/1974).