Di tích lịch sử văn hóa

Trong dòng chảy lịch sử cách mạng Việt Nam, An toàn khu (ATK) II Hiệp Hòa từng là căn cứ địa quan trọng của Trung ương và Xứ ủy Bắc Kỳ trong những tháng năm kháng chiến chống thực dân Pháp. Nơi đây không chỉ là địa chỉ đỏ trong dòng chảy lịch sử dân tộc, mà còn là điểm đến giàu tiềm năng cho phát triển du lịch về nguồn - loại hình gắn liền với hành trình tri ân, giáo dục truyền thống và phát huy bản sắc dân tộc. Đã đến lúc cần có những giải pháp đột phá để đưa vùng đất lịch sử này trở thành điểm sáng trên bản đồ du lịch cách mạng quốc gia. Du lịch về nguồn - xu thế và cơ hội Trong bối cảnh hiện nay, khi nhu cầu “du lịch có chiều sâu” ngày càng gia tăng, du lịch về nguồn đang trở thành xu thế được nhiều địa phương phát huy mạnh mẽ. Không chỉ đơn thuần là hành trình trở lại với cội nguồn dân tộc, mô hình du lịch này còn tạo cơ hội giáo dục truyền thống, hun đúc tinh thần yêu nước, nhất là với thế hệ trẻ. Thực tế cho thấy, những tour hành hương về ATK Định Hóa (Thái Nguyên), Tân Trào (Tuyên Quang), Pác Bó (Cao Bằng), hay Địa đạo Củ Chi (TP.HCM), Căn cứ Trung ương Cục miền Nam (Tây Ninh)... đều đón lượng khách ổn định hàng năm. Trong bối cảnh đó, Bắc Ninh - nơi có nhiều căn cứ cách mạng thời kỳ tiền khởi nghĩa và chống thực dân Pháp hoàn toàn có thể góp mặt trong bản đồ du lịch về nguồn quốc gia, nếu biết phát huy đúng hướng. Bên cạnh đó, ATK II Hiệp Hòa hội tụ đủ điều kiện để có thể phát triển du lịch về nguồn: Cảnh quan nông thôn đặc trưng, không gian cách mạng nguyên sơ, người dân thân thiện, nhiều tư liệu và câu chuyện lịch sử được lưu truyền. Đặc biệt, di tích nằm không xa trung tâm tỉnh Bắc Ninh và kết nối thuận lợi với các tuyến về Thủ đô Hà Nội, tỏa đi Lạng Sơn, Thái Nguyên… thuận lợi cho các chương trình du lịch học sinh, sinh viên, tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể. Hiện nay, du lịch về nguồn đang là một định hướng quan trọng trong chiến lược phát triển văn hóa - du lịch giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045 của tỉnh Bắc Ninh. Cùng với việc Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) năm 2024 khẳng định Thủ tướng Chính phủ là cấp quản lý cao nhất đối với di tích quốc gia đặc biệt, cơ hội để các địa phương như ở ATK II Hiệp Hòa tăng cường đầu tư, quảng bá, và nâng cao vị thế di tích gắn với phát triển du lịch đang ngày càng rộng mở. An toàn khu II Hiệp Hòa - điểm đến lịch sử giàu tiềm năng Nằm trên địa bàn các xã Hoàng Vân, Xuân Cẩm và Hợp Thịnh (nay thuộc tỉnh Bắc Ninh), ATK II Hiệp Hòa bao gồm hệ thống 8 điểm di tích gắn liền với hoạt động lãnh đạo kháng chiến của Trung ương Đảng, Xứ ủy Bắc Kỳ và nhiều cơ quan đầu não của cách mạng trong giai đoạn tiền khởi nghĩa 1941-1943. Nơi đây đã diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng, đồng thời cũng là nơi ghi dấu sự hiện diện và gắn liền với tên tuổi các đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng như Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng Bí thư Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Văn Tiến Dũng... Được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt năm 2020, ATK II Hiệp Hòa không chỉ là địa chỉ đỏ trong giáo dục truyền thống yêu nước mà còn là biểu tượng của tinh thần cách mạng quật cường. Bên cạnh giá trị lịch sử cách mạng, khu vực ATK II còn có cảnh quan làng quê thanh bình, truyền thống hiếu học, nông nghiệp xanh, ẩm thực đặc trưng… tạo điều kiện lý tưởng để phát triển du lịch văn hóa kết hợp nghỉ dưỡng nông thôn. Tuy nhiên, trong thời gian qua, tiềm năng du lịch của vùng đất này vẫn còn "ngủ quên". Các điểm di tích chưa được kết nối thành tour tuyến hoàn chỉnh; hạ tầng du lịch còn thiếu; hoạt động trải nghiệm còn đơn điệu; và công tác quảng bá vẫn chủ yếu theo hình thức truyền thống. Để đánh thức tiềm năng ấy, cần những đột phá đồng bộ, lâu dài. Đánh thức tiềm năng - cần những đột phá đồng bộ Để thực sự “đánh thức” ATK II Hiệp Hòa trở thành điểm đến du lịch về nguồn trọng điểm, nên chăng cần có chiến lược tổng thể: Trước hết, cần một quy hoạch tổng thể và tầm nhìn dài hạn cho toàn bộ vùng di tích. Việc xây dựng không chỉ dừng lại ở trùng tu các điểm đơn lẻ, mà phải tạo được hệ sinh thái du lịch gắn kết giữa lịch sử - văn hóa - thiên nhiên - cộng đồng. Cần hình thành các tuyến du lịch theo chủ đề: “Hành trình Trung ương về Hiệp Hòa”, “Một ngày sống trong thời kháng chiến”; "tour đạp xe xuyên vùng ATK"; trải nghiệm sống cùng dân, dựng lại bối cảnh làm việc của cơ quan Trung ương thời kỳ kháng chiến… để tạo trải nghiệm phong phú, mới mẻ cho du khách. Kết nối tour tuyến và sản phẩm trải nghiệm: ATK II có thể là điểm trung tâm trong tuyến du lịch “Về nguồn - Tây Yên Tử - làng cổ Thổ Hà - làng nghề truyền thống”. Du khách có thể vừa tham quan di tích, vừa trải nghiệm làm bánh đa Kế, nghe kể chuyện kháng chiến, tham gia diễn xướng dân ca Quan họ… hoặc gắn ATK II với các điểm đến như Yên Thế, Tây Yên Tử, Xương Giang để hình thành chuỗi "Du lịch đỏ - xanh - tâm linh". Thứ hai: Đầu tư hạ tầng và dịch vụ là then chốt. Cần cải tạo hệ thống giao thông tiếp cận, xây dựng bãi đỗ xe, nhà vệ sinh, trung tâm thông tin du lịch, hệ thống bảng dẫn thông minh, cũng như phát triển các cơ sở lưu trú nhỏ, homestay gắn với làng quê. Sự tham gia của doanh nghiệp, hợp tác xã du lịch và cộng đồng là yếu tố sống còn để tạo ra sản phẩm du lịch bền vững. Thứ ba: Truyền thông sáng tạo, kết nối với các trường học, tổ chức đoàn – hội, các doanh nghiệp lữ hành để đưa ATK II trở thành điểm đến thường xuyên trong hành trình giáo dục truyền thống, sinh hoạt ngoại khóa. Quan trọng hơn cả là cần gắn sự phát triển du lịch với cộng đồng địa phương, từ việc giữ gìn cảnh quan, phục vụ du lịch, đến hưởng lợi từ các hoạt động kinh tế đi kèm. Do vậy cần khuyến khích cộng đồng tham gia làm du lịch, phục dựng văn hóa làng cổ, ẩm thực truyền thống, tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Bởi chỉ khi người dân thực sự là chủ thể, là “hướng dẫn viên văn hóa”, là người kể chuyện lịch sử, thì di tích không chỉ sống trong ký ức, mà trường tồn trong cuộc sống cộng đồng. Cuối cùng, đột phá trong truyền thông và chuyển đổi số: Bên cạnh hoạt động báo chí truyền thống, cần khai thác mạnh truyền thông số: Video giới thiệu di tích, mã QR tương tác tại điểm đến, du lịch thực tế ảo (VR), nền tảng mạng xã hội, ứng dụng đặt tour - dẫn đường - review du lịch… từ đó tiếp cận hiệu quả với giới trẻ, học sinh, kiều bào và du khách quốc tế. Kết nối ký ức - nuôi dưỡng tương lai ATK II Hiệp Hòa không chỉ là nơi lưu dấu những năm tháng gian khổ nhưng hào hùng, mà còn là “bảo tàng sống” của cách mạng, là không gian ký ức để thế hệ hôm nay và mai sau nối dài mạch nguồn yêu nước. Trong bối cảnh Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) năm 2024 có hiệu lực, cùng với việc sáp nhập tỉnh Bắc Giang - Bắc Ninh, ATK II Hiệp Hòa cần được định vị là một trung tâm giáo dục truyền thống cấp vùng, là một mắt xích quan trọng trong hành trình du lịch văn hóa lịch sử khu vực trung du Bắc Bộ. Sự đánh thức tiềm năng di tích không chỉ là nhiệm vụ của chính quyền địa phương, mà còn là trách nhiệm chung của những người làm văn hóa, giáo dục, lữ hành và toàn xã hội. Khi lịch sử được kể lại bằng hình thức sinh động, chân thực qua trải nghiệm du lịch - đó chính là cách tốt nhất để gìn giữ ký ức dân tộc và truyền lửa cho thế hệ mai sau./.                                                        Ngô Thu Hường Bảo tàng Bắc Ninh số 1