Di tích lịch sử văn hóa đình làng Đồng Kỵ

Đình làng Đồng Kỵ là công trình kiến trúc cổ mang đặc trưng của nghệ thuật thế kỷ 18, nằm trong cụm di tích đình - đền - chùa Đồng Kỵ, thuộc phường Đồng Nguyên, tỉnh Bắc Ninh. Đồng Kỵ còn gọi là làng Cời, theo các nguồn tư liệu ở địa phương thì xưa làng Cời có 3 đình thuộc 3 xóm Cời, Cọc, Cờ. Năm Cảnh Hưng thứ 6 (1745) 3 ngôi đình được nhập làm một. Bản thần tích ở đình cho biết vị thần được thờ ở đây là đức thánh Thiên Cương, có công đánh giặc Ân vào thời Hùng Vương thứ 6. Hùng Điện Huy húy là Cương - thời Hùng Vương và Thần Nông - vị thần bảo hộ cho sản xuất nông nghiệp.

Niên đại Khải Định (1916 - 1925) đình được tu sửa lớn. Đến năm 1949 do yêu cầu của cuộc kháng chiến đình bị phá dỡ phần mái và toàn bộ sàn. Khi cuộc kháng chiến còn đang ở giai đoạn quyết liệt thì vào năm 1951 dân làng đồng tâm hợp lực tu sửa đình như cũ. Theo các bậc cao niên ở địa phương thì trước đó đình có quy mô đồ sộ theo kiểu chữ Vương. Sau chỉ còn hai tòa nối với nhau bằng dải ống muống thành di tích có mặt bằng hình chữ Công như hiện nay. Kiến trúc đình Đồng Kỵ ngày nay bao gồm tòa Tiền tế; Ống muống và Hậu cung được lợp ngói đao vút , kết cấu kiểu 4 mái đao cong uốn lượn duyên dáng. Bộ khung ngôi đình dựng bằng gỗ lim, hệ thống cột cái to khỏe vững chắc có chu vi 2m, ván sàn, lòng giếng. Trên tất cả các bộ phận kiến trúc như: vì nóc, cốn, bẩy, đầu dư, con chồng… đều được chạm khắc cầu kỳ theo các đề tài “tứ linh tứ quý” như: rồng bay, phượng múa, lân chầu… với nghệ thuật chạm nổi, kênh bong và chạm lộng được kết hợp nhuần nhuyễn, tinh xảo, nghệ thuật.

Mặt trước Đình Đồng Kỵ

Sấu đá trước cửa tòa Đại đình

Bức cửa võng tại gian giữa tòa Tiền tế, đình Đồng Kỵ

Cũng như bao ngôi đình khác, đình làng Đồng Kỵ là ngôi nhà chung để người dân hội họp, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và tế lễ thờ cúng các vị thần đã có công giúp nước hộ dân. Hội làng diễn ra từ ngày mùng 4 đến mùng 6 tháng Giêng (Âm lịch) - một trong những lễ hội giàu bản sắc truyền thống của vùng đất Bắc Ninh từ xưa đến nay. Trong những ngày này, ngày mùng 4 được coi là ngày quan trọng và náo nhiệt nhất, diễn ra lễ hội rước pháo, để kỷ niệm cuộc ra quân đánh giặc của Thiên Cương tướng quân. Xưa kia những gia đình được làm pháo đốt thờ thần là một niềm vinh dự, một may mắn lớn. Người ta tin rằng, đây là pháo thờ thần, do đó sẽ được phù trợ để năm mới làm ăn phát đạt, người khang vật thịnh, mùa màng bội thu. Quả pháo lớn được trang trí lộng lẫy long, ly, qui, phượng được đặt lên một giá đỡ bằng gỗ để thanh niên trai tráng rước và hộ tống. Tiếng pháo nổ là tiếng pháo lệnh xuất quân chiến đấu của Đức Thánh Hàng năm, làng Đồng Kỵ sẽ chọn 4 người bước sang tuổi 50 ở mỗi giáp, làm 4 vị tướng xuất quân đánh giặc (gọi là Quan đám đỏ). Quan đám mặc quần áo đỏ, chít khăn đỏ, ngồi ở trên tay các trai làng lúc xoay đi, lúc xoay lại  như một bông hoa rực rỡ. Lễ hội rước pháo làng Đồng Kỵ đã được công nhận di sản văn hoá phi vật thể cấp Quốc gia vào năm 2016.

Đoàn rước pháo kéo dài hàng trăm mét

Lễ rước pháo thu hút đông đảo nhân dân và du khách tham dự

Pháo được rước vào sân đình

Với những giá trị kiến trúc, nghệ thuật đặc sắc, đình Đồng Kỵ được Bộ Văn hóa- Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử văn hoá - Quyết định số 28 - VH/QĐ ngày 18/01/1988.