Một số ẩm thực tiêu biểu Bắc Ninh

Gắn liền với những câu ca quan họ, Bắc Ninh luôn là điểm nhấn nổi bật trong các điểm du lịch phía Bắc. Đặc biệt, nơi đây còn được thiên nhiên ưu ái với vô vàn cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp cùng nhiều công trình kiến trúc cổ xưa. Có lẽ vậy mà các địa điểm du lịch Bắc Ninh luôn rất thu hút du khách ghé thăm, đặc biệt là những ai mê khám phá văn hóa - lịch sử. Nhưng vẫn còn một yếu tố níu chân du khách mỗi lần đến với Bắc Ninh đó là nền ẩm thực đa dạng phong phú.

Những món ngon đặc sản Bắc Ninh là sự hòa quyện của tinh hoa đất trời. Đến với Bắc Ninh, việc thưởng thức những món ngon đặc sản là một điều mà bất cứ du khách nào cũng nên thử qua một lần để nếm được hương vị của vùng đất xinh đẹp này.

1. Chè kho Mỹ Độ

Chè kho Mỹ Độ (thuộc phường Đa Mai tỉnh Bắc Ninh) - một đặc sản truyền thống mang đậm hồn quê xứ Bắc. Chè kho Mỹ Độ được làm từ đỗ xanh, đường, vừng rang. Việc nấu chè rất công phu, tỉ mỷ và kéo dài khoảng 5 tiếng đồng hồ.  Đĩa chè có màu vàng óng - màu của đỗ với những hạt vừng tấm trắng rang thơm được rắc lên mặt đĩa. Hương đậu xanh, hạt vừng, vị ngọt thanh của đường kính, chất đậm đà của đậu xanh hòa quyện vào nhau đã tạo nên sự đặc trưng cho món ăn.

Đây là món ăn không thể thiếu trong dịp lễ Tết, giỗ chạp hay trên các mâm cỗ cưới hỏi của người dân nơi đây, thể hiện nét đẹp văn hóa truyền thống và lòng hiếu khách. Chè kho Mỹ Độ ngày càng được nhiều du khách yêu thích và tìm mua làm quà mỗi khi đến Bắc Ninh. Đó không chỉ là một món ăn, mà còn là một phần ký ức và bản sắc văn hóa của vùng Kinh Bắc xưa.

2. Vải thiều khô Bắc Ninh

Vải thiều sấy khô Lục Ngạn là món quà tinh túy của vùng đất trù phú, nơi khí hậu và thổ nhưỡng đặc biệt đã tạo nên những trái vải ngọt thơm, mọng nước. Sau khi thu hoạch, vải được tuyển chọn kỹ lưỡng và sấy khô để  giữ nguyên hương vị đặc trưng và giá trị dinh dưỡng.

Vải thiều sấy khô có màu nâu cánh gián đẹp mắt, thịt dẻo, vị ngọt sắc là món ăn vặt hấp dẫn và là món quà ý nghĩa dành tặng người thân, bạn bè.

Đến Lục Ngạn, thưởng thức vải thiều sấy khô là một trải nghiệm khó quên, kết nối con người với văn hóa và thiên nhiên. Mùi hương dịu nhẹ, vị ngọt đậm đà của vải sấy như níu chân du khách, khiến ai đã thử một lần đều mong muốn quay lại.

3. Trà hoa vàng

Trà hoa vàng được tìm thấy trong rừng của khu bảo tồn thiên nhiên Tây Yên Tử thuộc tỉnh Bắc Ninh. Sau này được người dân mang về nhân giống và trồng ở vùng đất dưới chân núi phía Tây Yên Tử – nơi có khí hậu trong lành và đất đai màu mỡ, rất thích hợp cho sự phát triển của cây trà hoa vàng.

Được mệnh danh là "nữ hoàng của các loại trà", trà hoa vàng không chỉ có hương vị thanh khiết mà còn chứa nhiều dưỡng chất quý giá. Theo nghiên cứu, trà giúp tăng cường sức đề kháng, thanh lọc cơ thể, hỗ trợ tim mạch và làm chậm quá trình lão hóa.

Mỗi tách trà là một bông hoa mang đến cho người thưởng thức hương thơm dịu nhẹ, vị ngọt hậu và cảm giác thư thái đặc biệt. Người dân Bắc Ninh luôn tự hào về loại trà quý này và đã gìn giữ, phát triển sản xuất thành sản phẩm hàng hoá đạt tiêu chuẩn OCOP của địa phương. Đây chắc chắn sẽ là món quà ý nghĩa, đậm đà bản sắc quê hương dành cho những ai yêu thích sự tinh túy từ thiên nhiên.

4. Rượu làng Vân

Rượu Làng Vân là danh tửu của xứ Kinh Bắc. Nguyên liệu chính để nấu rượu là gạo nếp cái hoa vàng của miền đồng bằng Bắc Bộ thơm ngon, cộng thêm men rượu được chế tạo bằng 35 vị thuốc bắc quý hiếm từ xưa truyền lại và nghệ thuật ngâm ủ, rượu nấu thủ công truyền thống với bí quyết độc đáo được kết hợp với công nghệ hiện đại, được xử lý trên dây chuyền tinh lọc, loại bỏ các tạp chất độc hại. Rượu làng Vân uống êm dịu, vị đậm, mùi thơm, uống xong có cảm giác hương vị đặc biệt.

           Dưới các triều đại phong kiến, rượu làng Vân là một trong những sản vật tiến vua và xuất hiện thường xuyên trong các buổi yến tiệc cung đình. Năm Chính Hòa thứ 24 (1703), vua Trần Hy Tông đã sắc phong bốn chữ vàng “Vân hương mỹ tửu”. Hiện nay các sản phẩm của rượu làng Vân đa dạng về chủng loại, mẫu mã và nổi tiếng khắp cả nước được đông đảo thực khách ưa chuộng.

5. Chè Bản Ven

Chè Bản Ven (xã Xuân Lương- BN) một thương hiệu chè nổi tiếng của người Cao Lan vùng núi rừng Yên Thế. Nhờ có bí quyết riêng của người Cao Lan mà chè bản Ven có hương vị thơm ngon, được nhiều khách hàng ưa chuộng. Đặc điểm của giống chè này là lá to, búp xanh hơn những giống thường thấy ở trung du, cho chất lượng chè thơm ngon. Búp chè mềm mại, xoăn chặt, chín đều không bị gãy. Chè bản Ven khi pha có thành phẩm: nước xanh màu cốm, vị đậm, hương thơm nhẹ tự nhiên.

          Từ những nương chè xanh vùng rừng núi Xuân Lương, HTX Thân Trường đã xây dựng thành công thương hiệu “Chè xanh bản Ven” được công nhận OCOP 3 sao đạt chất lượng cao. Điều này đã giúp người dân bản Ven, Yên Thế ổn định đời sống và giữ gìn, lan tỏa bản sắc văn hóa.

6. Khâu Nhục- Món ăn truyền thống của người Tày, Nùng

Khâu nhục – một món ăn truyền thống của người Tày, Nùng. Theo âm Hán Việt thì khâu là nhừ, nhục là thịt. Món này nguyên liệu chính là thịt ba chỉ, phải chọn chỗ thịt liền,ko long, mỡ nạc vừa phải (nạc quá thì khô, mỡ quá ăn cũng ko ngon )

Khâu nhục chế biến công phu, cầu kỳ. Thời gian chế biến Khâu nhục cũng mất cả hơn chục tiếng, từ sơ chế, luộc thịt, xâm rán thịt và và trộn với các loại gia vị với nhau, trong đó điển hình như các loại quế, hồi, thảo quả, địa liền, mắc kén, nấm hương, mộc nhĩ…Sau khi tẩm ướp nêm nếm các loại gia vị bỏ lên bát thịt đã xếp sẵn thì cho vào nồi hấp cách thuỷ 4-5 tiếng cho thịt mềm nhừ.

Bát khau nhục thành phẩm sẽ  có miếng thịt phải vàng đều, ăn ngon, béo ngậy nhưng không ngấy, hương thơm đặc trưng hoà quyện của nhiều loại gia vị từ thiên nhiên. Món này đặc biệt hợp mùa đông, ăn với xôi hay cơm nóng thậm chí bánh mỳ.

Trước đây, Khau nhục thường được chế biến trong các dịp lễ tết, hay nhà có công có việc vì quy trình chế biến cầu kỳ và công phu. Ngày nay, Khâu nhục được bà con đồng bào vùng Tân Sơn, Biển Động (thuộc huyện Lục Ngạn cũ) được phục vụ nhu cầu hằng ngày của thực khách.

7. Món xôi ngũ sắc dân tộc Tảy, Nùng

     Trong văn hóa ẩm thực của đồng bào dân tộc Nùng ở vùng miền núi Lục Ngạn (Bắc Ninh) có một món ăn được nhiều người biết đến, đó là đặc sản xôi ngũ sắc.

     Để nấu được xôi ngũ sắc thơm, dẻo, người Nùng đã thực hiện quy trình công phu và cẩn thận. Trước tiên phải chọn gạo nếp tốt, đó là gạo nếp nương, hạt mẩy đều không lẫn gạo tẻ, đồ xôi mới dẻo ngon. Tiếp đó, họ lựa chọn các sản phẩm 100% từ tự nhiên như quả gấc, lá cẩm, lá cây sau sau, củ nghệ già, vỏ bưởi… để tạo ra màu sắc khác nhau gồm: đỏ, đen, vàng, xanh, trắng. Màu đỏ được làm từ quả gấc (hoặc lá cẩm); màu đen được tạo ra từ lá cây sau sau trên rừng, màu vàng được làm từ củ nghệ; màu xanh thường dùng lá gừng, lá cây cơm xôi xanh, hoặc vỏ bưởi, vỏ măng đắng, đốt lấy tro ngâm với nước có pha chút vôi sau đó lọc lấy nước màu ngâm với gạo nếp.  Xôi ngũ sắc là sự kết hợp đa dạng của nhiều loại cây, củ, quả, đã thể hiện sự tinh tế trong văn hóa ẩm thực của người dân vùng cao Lục Ngạn, tỉnh Bắc Ninh.

8. Nem nướng Liên Chung

Nem nướng Liên Chung là đặc sản vùng Liên Chung Tân Yên- Bắc Giang cũ nay thuộc xã Phúc Hoà- BN, được làm bằng thịt lợn vai, thịt lợn mông, thính gạo và lá sung, lá đinh lăng, lá ổi gói sau cùng là lớp lá chuối.

Cách làm: Thịt thái nhỏ, mỡ cũng thái nhỏ và bì thì thái ra làm chín. Sau đó thì trộn lẫn đều vào với nhau, dùng muối rang giã nhỏ và trộn với thính và gói lại bằng lá chuối. “Thính” chính là thứ công phu và làm nên hương vị đặc biệt của Nem. Nem nướng Liên Chung sau khi gói, để khoảng 3 ngày cho thịt ngấm và lên men, rồi mới đem nướng cho sém vàng dậy mùi thơm rồi đem ra thưởng thức. Nem ăn kèm lá sung, rau húng và chấm cùng xì dầu tỏi ớt.

9. Bánh Đa Kế

Làng nghề Bánh đa Kế nay thuộc phường Bắc Giang, tỉnh Bắc Ninh. Nguyên liệu chính để tạo nên bánh đa Kế là gạo bao thai hồng và một số nguyên liệu khác để tạo độ béo bùi cho bánh là vừng đen, vừng trắng và lạc. 

Bánh đa Kế người ta sẽ tráng 2 lần, khi lớp đầu tiên vẫn còn hơi ướt, lớp bánh thứ hai sẽ được trải đều lên. Khi bánh đã chín thì khéo léo dùng một ống nứa to, dài quấn lớp bánh quanh ống lấy ra khỏi nồi hơi rồi trải đều trên phên rắc  thêm vừng và lạc đã giã dập lên mặt bánh và mang đi phơi.

10. Chè lam Tân Mỹ

Chè lam Tân Mỹ là đặc sản của người dân xã Tân Mỹ ( thuộc thành phố Bắc Giang cũ). 

Nguyên liệu làm Chè Lam gồm: Gạo nếp, mạch nha, đường, vừng, lạc, gừng và một số hoa quả để tạo màu như quả gấc, trà xanh, lá nếp được chọn lọc thật kỹ lưỡng. Điểm nổi bật tạo nên hương vị bánh chè lam ngon, không lẫn với các nơi khác là bởi gạo nếp được cho vào quả nổ bằng gang, sau đó quay đều tay quả nổ trên bếp lửa để gạo được chín từ từ, đủ độ rồi mang bỏng đó đi nghiền tạo thành bột. Mọi công đoạn để làm ra bánh chè lam đều được người thợ lành nghề làm hoàn toàn bằng phương pháp thủ công, tỉ mỉ và nhẫn nại.

Từ những nguyên liệu đơn giản gắn bó với đời sống nông nghiệp người dân, những người thợ lành nghề đã tạo nên món bánh chè lam rất đậm đà, nồng ấm mà tinh tế, trở thành thứ quà quê mà ăn vào sẽ nhớ mãi bởi những đặc trưng riêng, chứa đựng hương vị đời thường, mộc mạc dân giã.

11. Bánh chưng Hoàng Vân

Thương hiệu bánh chưng Vân là đặc sản truyền thống của quê hương Hiệp Hòa dựa trên tiêu chí sạch, an toàn, đảm bảo sức khoẻ cho cộng đồng, là sản phẩm không thể thiếu mỗi dịp Tết đến, xuân về. Sản phẩm được xếp hạng OCOP 3 sao của tỉnh Bắc Giang.

Quy trình làm bánh khá cầu kỳ vì được chọn lọc từ các nguyên liệu như Lá chít, gạo nếp cái hoa vàng, đậu xanh, thịt ba chỉ….Cách gói bánh chưng Vân cũng rất quan trọng, phải vừa tay vì chặt quá làm bánh nhanh lại gạo, còn lỏng bánh sẽ nhão. Bánh được đưa lên bếp luộc 2 lần trong thời gian khoảng 4 đến 5 tiếng đồng hồ rồi vớt ra, rửa sạch, sau đó dùng tay lăn bật bánh đến khi rền và dẻo mới quấn lại. Do vậy khi ăn bánh có vị dẻo thơm ngon, bùi ngậy với hương vị đặc trưng riêng.

12. Rượu Kiên Thành

Rượu Kiên Thành là loại rượu được ủ bằng men lá đặc trưng của dân tộc Nùng ở vùng Lục Ngạn (cũ). Nguyên liệu để tạo nên sản phẩm gồm gạo nếp cái hoa vàng và men lá. Men lá là thứ tạo nên hương vị độc đáo của rượu Kiên Thành gồm có 5 loại cây gồm: Cây trăm rễ; lá cây giời giời; cây hoa vàng; lá cây tai chó và cây vạt hương. Các công đoạn nấu cơm rượu, ủ men và trưng cất rượu đều rất công phu. Ở công đoạn trưng cất rượu, bà con người Nùng sử dụng phương pháp cất ba ba – lưu ý ba ba phải được làm bằng gỗ mít và ống dẫn rượu được làm bằng tre thì rượu mới ngon; trong quá trình cất phải đun đều lửa, không cho cháy to quá cũng không nhỏ quá để rượu ra từ từ. Nếu đun to qua rượu ra nhanh sẽ mất mùi thơm. Cũng bởi những đặc trưng của rượu men lá Kiên Thành là uống dịu êm và có hương thơm tự nhiên không đâu có được.

13. Bánh Khoai Thị Cầu

Xuất xứ: Bánh khoai Thị Cầu, món quà quê đậm đà của phường Vũ Ninh, Bắc Ninh, là một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực Kinh Bắc. Tương truyền, bánh từng được gọi là “bánh tiến vua”, xuất hiện trong các dịp lễ Tết, cúng tổ tiên hay dâng lên triều đình. Từ bao đời nay, cứ mỗi độ tháng Mười, người dân Thị Cầu lại tỉ mỉ làm bánh, gìn giữ hương vị truyền thống như một cách lưu truyền hồn cốt quê hương.

Nguyên liệu: Bánh khoai được tạo nên từ những nguyên liệu dân dã nhưng tinh tế. Gạo nếp cái hoa vàng thơm dẻo, khoai sọ bùi ngậy là linh hồn của bánh. Người dân thêm chút Thông thảo (cỏ bấc) và rượu trắng để tạo độ xốp giòn đặc trưng. Gạo nếp ngâm kỹ, đồ xôi hai lần, trộn cùng khoai sọ luộc chín, giã nhuyễn bằng cối đá, rồi cán mỏng, phơi khô dưới nắng vàng. Bánh được chiên phồng trong dầu nóng, phủ một lớp đường mỏng ngọt thanh, mang đến hương vị mộc mạc mà quyến rũ.

Ý nghĩa: Bánh khoai Thị Cầu không chỉ là món ăn, mà còn là biểu tượng của sự gắn kết và lòng thành kính. Đặt trên bàn thờ tổ tiên, bánh mang lời cầu chúc cho mùa màng bội thu, cuộc sống an lành. Hương vị giòn tan, béo bùi, hòa quyện mùi thơm thuốc Bắc và rượu trắng, như một khúc hát gợi nhớ về đất trời Kinh Bắc, về tình quê ấm áp. Thưởng thức bánh khoai, bạn như chạm vào trái tim của vùng đất quan họ, nơi truyền thống và tình người mãi đong đầy.

14. Bánh Ngũ Sắc Thị Cầu

Xuất xứ: Bánh ngũ sắc Thị Cầu, viên ngọc ẩm thực của phường Vũ Ninh, Bắc Ninh, mang đậm hồn cốt vùng đất Kinh Bắc. Ra đời từ những ngày xa xưa, bánh từng được gọi là “bánh tiến vua” hay “bánh trạng nguyên”, xuất hiện trong các dịp lễ Tết, cúng tổ tiên hoặc hội hè. Mỗi mùa xuân về, người dân Thị Cầu lại tỉ mỉ tạo nên những chiếc bánh rực rỡ, như một cách lưu giữ và truyền tải nét đẹp văn hóa qua bao thế hệ.

Nguyên liệu: Bánh ngũ sắc là sự hòa quyện của những nguyên liệu giản dị nhưng tinh tế. Gạo nếp cái hoa vàng thơm dẻo là linh hồn, kết hợp với mật mía ngọt ngào, mỡ thỏi béo ngậy, lạc và vừng rang giòn tan. Điểm nhấn là năm màu sắc tự nhiên, tượng trưng cho ngũ hành: xanh từ lá nếp, vàng từ quả dành dành, đỏ từ gấc, tím từ lá chè, và trắng nguyên sơ của nếp. Xôi được giã nhuyễn, cán mỏng, phơi khô, chiên phồng, rồi phủ lớp mật mía óng ánh, rắc lạc vừng, tạo nên hương vị giòn rụm, ngọt bùi.

Ý nghĩa: Bánh ngũ sắc không chỉ là món ăn, mà còn là biểu tượng của sự hài hòa giữa đất trời và con người. Năm màu sắc đại diện cho ngũ hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ), gửi gắm ước nguyện về mùa màng bội thu, cuộc sống an lành và đoàn viên. Đặt trên bàn thờ tổ tiên, bánh là lời tri ân sâu sắc, là nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại. Thưởng thức bánh ngũ sắc, bạn như nghe được tiếng hát quan họ, cảm nhận được hơi ấm quê nhà và tình người thấm đẫm trong từng miếng bánh.

15. Nem Bùi

Xuất xứ: Món nem Bùi có nguồn gốc từ làng Bùi, thuộc phường Ninh Xá, tỉnh Bắc Ninh. Tên gọi "nem Bùi" cũng xuất phát từ chính tên ngôi làng này, nơi mà nghề làm nem đã được truyền lại qua nhiều thế hệ. Theo truyền thống, nem Bùi ban đầu chỉ được làm trong các dịp lễ, Tết, giỗ chạp để dâng cúng tổ tiên và đãi khách quý. Dần dần, hương vị đặc trưng của nó đã trở nên nổi tiếng và được biết đến như một đặc sản của vùng. Ngày nay, làng Bùi vẫn giữ gìn nghề làm nem truyền thống, với không khí làm việc nhộn nhịp và mùi thơm của thính gạo rang đặc trưng. 

Nguyên liệu: Nguyên liệu chính để làm món nem Bùi Thuận Thành, Bắc Ninh bao gồm thịt heo (thịt nạc và mỡ), bì heo, thính gạo, tỏi, và các gia vị như nước mắm, bột ngọt, muối. Ngoài ra, còn cần có lá chuối và màng bọc thực phẩm để gói và bảo quản nem. 

Ý nghĩa: Nem Bùi không chỉ là món ăn ngon mà còn là một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người dân Bắc Ninh, đã trở thành một món quà quê được nhiều người yêu thích và trở thành một đặc sản nổi tiếng của vùng Kinh Bắc. 

16. Bánh Phu Thê Đình Bảng

Xuất xứ:  Bánh Phu Thê, hay còn gọi là bánh Xu Xê, là một đặc sản nổi tiếng của Bắc Ninh, đặc biệt là ở làng Đình Bảng. Tương truyền, thời kỳ vua Lý Anh Tông đi đánh trận, người vợ ở nhà đã tự tay vào bếp làm món bánh này gửi ra biên cương cho chồng. Nhà vua nghĩ đến tình nghĩa vợ chồng đã đặt tên bánh là phu thê, tượng trưng cho sự chung thủy. Cũng do đó, người ta cho rằng nghề làm bánh phu thê ở phường Đình Bảng có từ thời nhà Lý đến nay.

Nguyên liệu: Bánh phu thê Đình Bảng có sự hòa quyện của lớp vỏ và phần nhân. Vỏ bánh được làm bằng gạo nếp cái hoa vàng. Gạo nếp xay thành bột, cô đặc lại để hơn một tuần mới đem trộn đường trắng, đu đủ xanh nạo sợi và hương liệu như tinh dầu chuối, va ni, hương cốm cùng nước quả dành dành. Nhân bánh được làm bằng đậu xanh đãi sạch vỏ, đồ chín, giã nhuyễn trộn với đường trắng, nước cốt dừa và dừa nạo.

Ý nghĩa: Bánh có hình vuông hoặc tròn, tượng trưng cho triết lý âm dương. Bánh Phu Thê thường được dùng làm lễ vật trong các dịp cưới hỏi, mang ý nghĩa tượng trưng cho tình nghĩa vợ chồng son sắt, thủy chung. Do vị ngon đặc trưng của bánh nên ai đến Bắc Ninh cũng mong muốn được thưởng thức, mua về làm quà biếu. Bởi vậy, người dân Đình Bảng sản xuất bánh cả năm. Riêng từ tháng Chạp âm lịch, những cơ sở lớn phải thuê thêm hàng chục nhân công làm việc ngày đêm để kịp giao hàng cho dịp Tết.

17. Kẹo lạc Trang Liệt

Xuất xứ: Kẹo lạc Trang Liệt, một đặc sản nổi tiếng của Bắc Ninh, có nguồn gốc từ khu phố Trang Liệt, phường Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Món kẹo này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và ẩm thực của người dân nơi đây, thường được dùng trong các dịp lễ tết, cưới hỏi hoặc làm quà biếu.

Nguyên liệu: Nguyên liệu chính của kẹo lạc (kẹo đậu phộng) Trang Liệt, Từ Sơn, Bắc Ninh bao gồm lạc (đậu phộng), đường, và vừng (mè). Ngoài ra, một số công thức có thể thêm mạch nha, gừng, hoặc các loại hạt khác như hạt bí, hạt điều.

Ý nghĩa: Kẹo lạc Trang Liệt Bắc Ninh không chỉ là một món ăn vặt mà còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa và tình cảm. Nó là đặc sản của vùng, thể hiện sự khéo léo, tinh tế trong ẩm thực và là món quà ý nghĩa, thể hiện tình cảm của người dân nơi đây.

 Nguyễn Thuý