Bắc Ninh: “Đánh thức” di sản đình làng

28 Tháng 7, 2025 | Vùng đất con người Bắc Giang

BẮC NINH - Đình làng Bắc Ninh - Kinh Bắc từ lâu đã hiện hữu như chứng nhân lưu giữ mạch nguồn văn hóa, lịch sử, tín ngưỡng của cộng đồng. Trải qua thăng trầm, những ngôi đình cổ kính, uy nghiêm trở thành biểu tượng văn hóa, điểm tựa tinh thần và là nơi kết tinh bản sắc làng xã. Tuy vậy, di sản đình làng Bắc Ninh hầu như chưa được phát huy hiệu quả trong hoạt động du lịch, chưa trở thành điểm đến thu hút khách thập phương...

Những giá trị tiêu biểu của đình làng vùng Kinh Bắc

Như một bảo tàng về văn hóa cộng đồng làng xã của người Việt, đình làng không chỉ là nơi thờ Thành hoàng, mà còn gửi gắm niềm tin, ước vọng về cuộc sống yên bình, no ấm.

Vẻ đẹp trứ danh của bức cửa võng đình Diềm (phường Kinh Bắc).

Ở vùng quê Bắc Ninh - Kinh Bắc, hệ thống đình làng từ lâu đã nổi danh với giá trị văn hóa, nghệ thuật, tín ngưỡng, kiến trúc, điêu khắc trang trí đặc sắc. Thống kê sơ bộ, Bắc Ninh hiện còn gần 800 ngôi đình phân bổ khắp làng xã trong tỉnh. Mỗi đình làng là nơi thờ phụng Thành hoàng, nơi thực hành các sinh hoạt tín ngưỡng, lễ hội cộng đồng và lưu giữ những dấu ấn nghệ thuật độc đáo. Bắc Ninh có những ngôi đình vang danh khắp cả nước như: Đình Lỗ Hạnh (xã Hiệp Hòa) được mệnh danh là "Đệ nhất Kinh Bắc"; di tích quốc gia đặc biệt đình Đình Bảng (phường Từ Sơn); đình Diềm vẻ vang với bộ cửa võng trứ danh (phường Kinh Bắc); hay đình Đồng Kỵ (phường Đồng Nguyên), đình Thổ Hà (phường Vân Hà), đình Hương Câu (xã Xuân Cẩm)... đều là những ngôi đình có lối kiến trúc nghệ thuật độc đáo.

Một trong những giá trị đặc sắc nổi bật của đình làng Bắc Ninh thể hiện ở nghệ thuật điêu khắc, trang trí với sự tập trung và phát huy cao độ các kỹ thuật chạm nổi, chạm kênh bong, chạm lộng, chạm thủng... Hình ảnh con người, tiên nữ, rồng mây, cây cỏ, muông thú với đủ hình thái, biểu cảm sinh động, được chạm khắc tinh xảo, chồng xếp dày đặc như những bức tranh công khai thể hiện khát vọng tự do, bình quyền, phóng khoáng... Ngôn ngữ tạo hình ở đình làng Bắc Ninh phong phú khó nơi nào sánh được, được giới mỹ thuật trầm trồ ngợi ca. Đề tài các bức chạm khắc đa dạng, thể hiện cuộc sống muôn màu, muôn vẻ của người dân nơi thôn dã cũng như ước vọng vươn tới vẻ đẹp chân-thiện-mỹ. Một số tác phẩm tiêu biểu như: Bức cửa võng trứ danh ở đình Diềm; hình tượng cô gái cưỡi rồng, người chơi đàn đáy ở đình Lỗ Hạnh...

Cùng với giá trị văn hóa, lịch sử, tâm linh tín ngưỡng tiêu biểu, nhiều ngôi đình ở Bắc Ninh còn là cơ sở cách mạng, nơi hội họp, nuôi giấu cán bộ, in ấn tài liệu trong những năm tháng đấu tranh thời kỳ tiền khởi nghĩa. Ngày nay, những di tích như: Đình Đình Bảng, đình Đồng Kỵ, đình Liễu Khê, đình Lạc Yên, đình Phúc Thắng... vẫn được nhắc đến như “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước cách mạng cho thế hệ trẻ.

Đưa đình làng vào tour du lịch

Là di sản văn hóa vô giá của dân tộc, đình làng Bắc Ninh kết tinh, lưu giữ giá trị đặc sắc, phản ánh tâm hồn, khát vọng của người Việt từ ngàn xưa đến hôm nay. Song thực tế, hệ thống đình làng vẫn chưa được khai thác để đưa vào tour, tuyến du lịch văn hóa. Ông Nghiêm Xuân Quang, 67 tuổi, hiện đang là cai đám đình Lỗ Hạnh (xã Hiệp Hòa) bày tỏ: “Được mệnh danh "Đệ nhất Kinh Bắc" nhưng đình Lỗ Hạnh nằm khuất sâu, đường đi nhỏ hẹp, du khách ít biết. Mong các cấp chính quyền quan tâm đầu tư hạ tầng, mở rộng không gian để di tích không chỉ sống trong dân mà còn đón được khách du lịch thập phương".

Khách nước ngoài tham quan đình Thổ Hà (phường Vân Hà).

Sau chuyến tham quan một số làng cổ ở Bắc Ninh, anh Nguyễn Kế Dương, du khách đến từ Hà Nội cũng đề xuất đưa đình làng trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn: "Di sản đình làng Bắc Ninh - Kinh Bắc có nhiều tiềm năng trở thành điểm nhấn trong các tour du lịch trải nghiệm văn hóa. Mỗi ngôi đình có thể phát triển thành điểm đến hấp dẫn nhờ gắn với không gian làng nghề và văn hóa bản địa. Du khách vừa tham quan kiến trúc, vừa trải nghiệm nghề thủ công, thưởng thức ẩm thực, mua sắm sản vật địa phương..." - anh Dương gợi mở.

Thực tế, hướng đi này khá phù hợp bởi vì mỗi ngôi đình ở Bắc Ninh đều gắn với sự tích, truyền thuyết về các vị thần, liên quan mật thiết với chuyện làng, chuyện nghề. Chẳng hạn như đình Diềm gắn với quê hương thủy tổ quan họ; đình Đình Bảng với những câu chuyện về việc khởi dựng và quá trình bảo vệ di sản của người dân địa phương qua các cuộc kháng chiến; đình Thổ Hà gắn với không gian làng cổ bên sông Cầu có nghề làm gốm, làm bánh đa nem; đình Lỗ Hạnh với nghệ thuật diễn xướng ca trù… Việc đưa đình làng vào các tour du lịch không chỉ làm đa dạng điểm đến, mà còn lan tỏa giá trị văn hóa, con người Bắc Ninh - Kinh Bắc. Đây cũng là cách khơi dậy niềm tự hào, sự gắn bó của cộng đồng với di sản.

Tuy nhiên, để khai thác giá trị di sản đình làng trong hoạt động phát triển du lịch vẫn là bài toán nhiều thách thức, đòi hỏi những cách làm sáng tạo với sự chung tay của cộng đồng, chính quyền và doanh nghiệp. Ông Nguyễn Xuân Côn, Trưởng Phòng Quản lý du lịch, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định: Để di sản đình làng trở thành điểm đến hấp dẫn du khách, trước tiên hệ thống hạ tầng và dịch vụ phải được cải thiện đồng bộ. Đặc biệt là sự vào cuộc của chính quyền cơ sở và cộng đồng trong việc cải tạo, giữ gìn không gian cảnh quan, vệ sinh môi trường, tổ chức tập huấn làm du lịch cho người dân địa phương. Bên cạnh đó, phối hợp và kết nối với các doanh nghiệp lữ hành để xây dựng sản phẩm, thiết kế tour, tuyến với điểm đến là các đình làng có giá trị tiêu biểu; tổ chức khảo sát, quảng bá, xúc tiến, giới thiệu di sản đình làng trên các nền tảng du lịch trực tuyến, hội chợ xúc tiến... Về lâu dài, cần có cơ chế, chính sách phù hợp để khuyến khích cộng đồng chung tay bảo vệ và phát huy di sản đình làng trở thành sản phẩm văn hóa du lịch có thương hiệu.

THEO BÁO BN