Tỏa sáng tinh hoa di sản văn hóa Bắc Ninh

Đối với Bắc Ninh, tinh thần ấy sớm được thấm sâu trong nhận thức, hành động của cấp ủy, chính quyền và các tầng lớp Nhân dân. Bắc Ninh luôn xác định di sản là tài sản vô giá, là nền tảng để phát triển bền vững. Với bề dày lịch sử hàng nghìn năm, vùng đất này lưu giữ một kho tàng di sản phong phú bậc nhất cả nước, từ di sản vật thể đến di sản phi vật thể, từ những di tích kiến trúc, khảo cổ, tôn giáo đến các làn điệu dân ca, các nghề thủ công truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc.

Các thế hệ thực hành gìn giữ di sản nghề làm tranh dân gian Đông Hồ. Ảnh: Thuận Thảo.

Hiện nay, Bắc Ninh có gần 4.000 di tích lịch sử văn hóa được kiểm kê, 1.415 di tích được xếp hạng, vùng đất của 1.383 lễ hội truyền thống được tổ chức hằng năm; có 7 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh, công nhận. Bắc Ninh là 1 trong 3 địa phương có di tích thuộc quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, di sản thế giới được UNESCO công nhận; 24 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia; 33 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa quốc gia; 246 nghệ nhân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể và gần 200 làng nghề truyền thống... Với hệ thống di sản phong phú, Bắc Ninh được ví như một “bảo tàng sống” của văn hóa Việt Nam, nơi lưu giữ những giá trị cốt lõi làm nên bản sắc dân tộc Việt.

Trong hành trình 20 năm tôn vinh Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam, Bắc Ninh đã có những bước tiến mạnh mẽ trong công tác bảo tồn và phát huy di sản. Tỉnh luôn quán triệt quan điểm bảo tồn phải đi đôi với phát triển, giữ gìn nhưng không đóng băng, phát huy nhưng không làm biến dạng di sản. Nhiều di tích đã được trùng tu, tôn tạo theo đúng quy trình khoa học, bảo đảm nguyên tắc giữ gìn tối đa yếu tố gốc. Các lễ hội truyền thống được khôi phục đúng nghi thức, tạo không gian cho cộng đồng tham gia, hưởng thụ và trao truyền giá trị văn hóa. Song song với đó, Bắc Ninh chú trọng công tác kiểm kê di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, xây dựng cơ sở dữ liệu và đẩy mạnh số hóa nhằm bảo tồn lâu dài và thuận lợi trong nghiên cứu, quảng bá.

Đối với Dân ca Quan họ Bắc Ninh, tỉnh đã xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ các làng Quan họ gốc, làng Quan họ thực hành, các nghệ nhân và phong trào Quan họ trong cộng đồng. Nhiều hình thức truyền dạy Quan họ được triển khai rộng rãi, từ câu lạc bộ đến trường học; nhiều chương trình nghệ thuật chuyên nghiệp được dàn dựng; nhiều không gian sinh hoạt Quan họ được bảo tồn hoặc phục dựng. Nhờ vậy, Quan họ không chỉ được bảo vệ bền vững mà còn trở thành biểu tượng văn hóa - du lịch của tỉnh.

Bắc Ninh cũng là địa phương tiêu biểu trong bảo tồn và phát huy nghề truyền thống, không chỉ là sản phẩm kinh tế mà là những kết tinh văn hóa của người Kinh Bắc qua bao đời. Tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp để nghề truyền thống phát triển bền vững như xây dựng sản phẩm OCOP, hỗ trợ đổi mới mẫu mã, quảng bá thương hiệu, gắn sản phẩm làng nghề với du lịch trải nghiệm. Đặc biệt, với tranh Đông Hồ - di sản đặc sắc đang được Việt Nam xây dựng hồ sơ đề cử UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, dự kiến tổ chức họp xét trong tháng 12/2025 tại Thủ đô New Delhi, Ấn Độ - Bắc Ninh đang nỗ lực tạo dựng môi trường thuận lợi để nghề tranh tiếp tục được trao truyền, phát triển trong đời sống đương đại.

Du lịch văn hóa cũng trở thành hướng đi chủ lực của Bắc Ninh trong nhiều năm qua. Các tour, tuyến như “Hành trình về miền Quan họ”, “Về miền Luy Lâu - kinh đô Phật giáo xưa”, “Trải nghiệm làng nghề Kinh Bắc” hay “Khám phá quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm” ngày càng thu hút đông đảo du khách. Hạ tầng du lịch được đầu tư đồng bộ; các thiết chế văn hóa - bảo tàng được nâng cấp; nhiều không gian sáng tạo được hình thành. Bắc Ninh đang xây dựng hình ảnh một điểm đến thân thiện, thấm đẫm giá trị truyền thống nhưng không ngừng đổi mới.

Điểm sáng nổi bật khác của Bắc Ninh là công tác tôn vinh đội ngũ nghệ nhân - những người giữ vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và trao truyền di sản. Nhiều nghệ nhân Quan họ, nghệ nhân dân gian, nghệ nhân làng nghề được phong tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước; được hỗ trợ sáng tạo, truyền dạy; được chăm lo đời sống vật chất và tinh thần. Chính sự quan tâm ấy đã tạo động lực để các nghệ nhân tiếp tục cống hiến, để di sản tiếp tục “sống” trong cộng đồng.

Từ những nỗ lực không mệt mỏi, Bắc Ninh hôm nay tỏa sáng như một trong những địa phương tiêu biểu về công tác di sản văn hóa. Mỗi di tích được phục dựng, mỗi điệu Dân ca Quan họ hay những làn điệu dân ca truyền thống khác được cất lên, mỗi nghề thủ công được hồi sinh đều góp phần làm phong phú thêm bản sắc Việt Nam, tạo nên sức mạnh nội sinh cho sự phát triển. Bắc Ninh đã chứng minh rằng bảo tồn di sản không chỉ là trách nhiệm với quá khứ, mà còn là lựa chọn thông minh cho tương lai - là nền tảng của kinh tế văn hóa, du lịch văn hóa và các ngành công nghiệp sáng tạo.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, khi Bắc Ninh đang hướng tới mục tiêu trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, công tác bảo tồn di sản văn hóa càng có ý nghĩa chiến lược. Tỉnh tiếp tục phát huy vai trò của cộng đồng trong bảo tồn di sản; đẩy mạnh chuyển đổi số, hình thành hệ sinh thái sáng tạo dựa trên văn hóa truyền thống; hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa; nâng cao ý thức và đời sống tinh thần của Nhân dân. Những định hướng đó phù hợp với xu thế phát triển của thế giới và đáp ứng yêu cầu của Luật Di sản Văn hóa năm 2024 - một đạo luật được kỳ vọng mở ra bước đột phá mới trong công tác quản lý và phát huy giá trị di sản.

Nhìn lại chặng đường 80 năm thực hiện di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về bảo tồn cổ tích và 20 năm tôn vinh di sản văn hóa Việt Nam, có thể khẳng định Bắc Ninh đã và đang viết nên một câu chuyện đẹp về lòng mến yêu truyền thống và bản lĩnh văn hóa của người Kinh Bắc. Đó là câu chuyện của sự kiên trì, sáng tạo và đoàn kết; là niềm tự hào về những giá trị mà cha ông để lại; là quyết tâm để những giá trị đó tiếp tục soi sáng tương lai. Bắc Ninh hôm nay vừa hiện đại, năng động, vừa cổ kính, sâu lắng; vừa hội nhập, vừa gìn giữ bản sắc - một minh chứng cho chân lý: Văn hóa chính là linh hồn của dân tộc.

Di sản không chỉ thuộc về quá khứ. Di sản sống trong từng nhịp thở của đời sống hôm nay và tiếp tục đồng hành cùng các thế hệ mai sau. Trên hành trình gìn giữ và phát huy di sản ấy, Bắc Ninh đang góp phần quan trọng để “hồn Việt” luôn tỏa sáng, bền bỉ, nhân văn và đầy tự hào.

THEO BÁO BN